Powstanie Polskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
W Zakopanem w pobliżu Ronda Kuźnickiego, u zbiegu ulic Bronisława Czecha i Tytusa Chałubińskiego rósł gęsty las. W lesie tym, ogrodzonym, właściciele dóbr zakopiańskich Homolacsowie, hodowali zwierzynę, dla przyjemności i dla rozrywki. I tu gdzie jest obecnie Ośrodek Edukacyjny TPN i Centralny Ośrodek Sportowy (COS), gdzie trenują olimpijczycy i kadra sportowa, spacerowały jelenie, sarny, daniele a obszar nazywano ,,Zwierzyńcem”. Kolejnym właścicielem Zakopanego był, Ludwig Eichborn. Urządził tam ,,Pawilon Myśliwski” i przyjmował ważniejszych gości. Dnia 3 sierpnia 1873 roku do Eichborna przyjechał ważny gość, społecznik, właściciel Szczawnicy Józef Szalay. I z tej właśnie okazji właściciel Zakopanego wydał w Zwierzyńcu przyjęcie. W przyjęciu tym oprócz gospodarza i Józefa Szalaya udział wzięli, warszawski lekarz dr Tytus Chałubiński, zakopiański pleban ks. Józef Stolarczyk, emerytowany kapitan wojsk austriackich i poseł na sejm galicyjski Feliks Pławicki, redaktor czasopisma ,,Zdrojowiska” Bolesław Lutostański, i prawnik adwokat Stanisław Biesiadecki. Podczas tego przyjęcia, przy kolejnych toastach, z miłości do gór do Tatr, Pławicki rzucił pomysł, by powołać towarzystwo, którego zadaniem było by uprzystąpienie tych gór dla nauki i turystyki oraz ich popularyzacja w społeczeństwie.
W tym czasie od dwudziestu już lat, istniał m. in. brytyjski Alpine Club, od 1869 roku po węgierskiej stronie Tatr dążono do założenia Towarzystwa Karpackiego, a jednym z jego założycieli miał być Józef Szalay. Też w 1871 roku właściciel Ludźmierza Adolf Tetmajer, ojciec poety Kazimierza inicjował utworzenie polskiego towarzystwa górskiego.
Dlatego propozycję Pławickiego przyjęto entuzjastycznie przez obecnych na przyjęciu w Zwierzyńcu w Zakopanem i wstępnie omówiono zasady organizacyjne Towarzystwa Tatrzańskiego, upoważniając inicjatora do opracowania statutu i podjęcie starań o jego rejestrację.
Uwagi, tryb i okoliczności powstawania Pierwszego Statutu PTT
Pierwszy statut Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego został zredagowany przez Stanisława Biesiadeckiego i Feliksa Pławickiego emerytowanego c. k. kapitana wojsk austriackich ze Lwowa. Został sporządzony odręcznie i powielony techniką litograficzną w kilku egzemplarzach z datą Nowy Targ 31 grudnia 1873. Statut został podpisany własnoręcznie przez sześciu członków założycieli: hr. Mieczysława Reya, Jadwigę hr. z Zamoyskich księżnę Sapieżynę, hrabiego Marcina Nałęcz Kęszyckiego, niemieckiego barona Ludwiga Eichborna – właściciela Zakopanego, Józefa Szalaya – właściciela Szczawnicy i Feliksa Pławickiego emerytowanego c. k. kapitana. Pięć egzemplarzy statutu potrzebnych do rejestracji Towarzystwa w c. k. Namiestnictwie we Lwowie złożono w przedstawicielstwie Wysokiego c. k. Namiestnictwa w Nowym Targu Starostwa Powiatowego, po opłaceniu opłaty skarbowej 15 grajcarów za każdy egzemplarz statutu. Dokumenty statutowe złożono w ostatnich dniach grudnia 1873 roku lub na początku roku 1874, opieczętowano i zarejestrowano nadając im tryb urzędowy. Całość spraw związanych z rejestracją Towarzystwa prowadził i nadzorował Feliks Pławicki.
Lecz do rejestracji prawdopodobnie nie doszło ze względu na uwagi ze strony urzędu c. k. Opracowano drugą wersję tego samego statutu we Lwowie, diametralnie zmienioną
Wprowadzono poprawki uwzględniające wnioski urzędu a także treści dotyczące celów oraz środków ich realizacji pod kątem większej przydatności społecznej. Tą drugą wersję Statutu Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego opracowano przez Feliksa Pławickiego i księdza dr Eugeniusza Janotę, profesora Uniwersytetu Lwowskiego. I to ta druga wersja poprawionego pierwszego statutu została zarejestrowana przez namiestnictwo we Lwowie dnia 19 marca 1874 roku. W wydanych drukiem we Lwowie w 1874 roku egzemplarzach drugiej wersji pierwszego statutu Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego, wydrukowano tam imiona i nazwiska członków założycieli i dodatkowo umieszczono jako członka założyciela Władysława Dobrzyńskiego i jak pisze W. H. Paryski w Wierchach rocznik 47 „Otóż Władysław Dobrzyński w roku 1874 zadeklarował się na założyciela towarzystwa, jednakże składki stuguldenowej nie wpłacił,[…]”.
Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego, nr 1. 1876
Statut Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego
(zobacz…)
Powyższy statut zatwierdziło Wys. C. k. Namiestnictwo we Lwowie dnia 19 marca 1874 do l.11,734.
Dnia 10 maja 1874 roku odbyło się kolejne zebranie założycieli Galicyjskiego Towarzystwa Tatrzańskiego z udziałem nowych członków.
W tym Adama Uznańskiego (właściciela dóbr Szaflary i Poronina, fotografa Walerego Rzewuskiego, dr Bolesława Lutostańskiego, Władysław Markiewicza, Wincentego Arnese, Antoniego Marfiewicza i prof. Maksymiliana Nowickiego. Udziału w tym zgromadzeniu nie wzięli m. in. Eugeniusz Janota, Walery Eliasz Radzikowski. Przyczyną nieobecności była stuguldenowa składka, wymagana od założycieli, ale za Nowickiego składkę wpłacił przyjaciel Antoni Marfiewicz. Wtedy to wybrano spośród zebranych pierwszy zarząd towarzystwa tzw. wydział. Opracowano też kolejny (trzeci) nowy statut przez dr Bolesława Lutostańskiego, Władysława Markiewicza i Maksymiliana Nowickiego. Ten statut po dyskusji i po wprowadzeniu poprawek przyjęto w Krakowie w dniu 31 maja na walnym zgromadzeniu wszystkich członków. Zasadniczą zmianą i bardzo ważną, to zmiana nazwy stowarzyszenia. Galicyjskie Towarzystwo Tatrzańskie zmieniono na Towarzystwo Tatrzańskie z siedzibą w Krakowie. Zrównano w prawach wszystkich członków, i wprowadzono nowy punkt o ,,wspieraniu przemysłu górskiego wszelkiego rodzaju” (chodzi o Zakopane, główny cel aktywności TT w tym czasie) oraz, że walne zgromadzenia odbywać się będą tylko w Krakowie.
Statut ten (§1 – §26) po poprawkach zatwierdzono rozporządzeniem z dnia 8 października 1874 roku L. 48161 przez Namiestnictwo we Lwowie.
Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego, nr 1. 1876
STATUT
TOWARZYSTWA TATRZAŃSKIEGO
Z SIEDZIBĄ W KRAKOWIECel
§ 1
Celem Towarzystwa jest:
1. Umiejętne badanie Karpat, a w szczególności Tatr i Pienin oraz rozpowszechnianie zebranych o nich wiadomości.
2. Zachęcanie do ich zwiedzania i ułatwienie przystępu do nich i pobytu tamże turystom, a w szczególności swoim członkom, oraz badaczom i artystom udającym się do Karpat, Tatr i Pienin w celach naukowych i artystycznych.
3. Ochrona zwierząt halskich /alpejskich/,mianowicie kozic i świstaków.
4. Wspieranie przemysłu górskiego wszelkiego rodzaju.
Środki
§ 2
Środkami do osiągnięcia wymienionych celów są:
1. Zebrania towarzyskie i wspólne wycieczki.
2. Odczyty naukowe i turystyczne.
3. Wydawanie lub wspieranie wydawnictwa prac literackich, pisma czasowego, lub publikacji graficznych, opisujących lub przedstawiających Karpaty, a w szczególności Tatry i Pieniny.
4. Zakładanie zbiorów, książek, kart /map/, panoram, przedmiotów służących do wszechstronnego poznawania przyrody górskiej, wreszcie wzorów do przedmiotów służących do podróży i wycieczek górskich
5. Starania o zniżenie opłat dla członków na kolejach galicyjskich i węgierskich do gór wiodących.
6. Ulepszanie i utrzymywanie komunikacyj w górach, a w szczególności w Tatrach i w Pieninach.
7. Budowanie i utrzymywanie schronisk w górach, otwieranie widoków, stawianie drogowskazów.
8. Urządzanie służby przewodników i zaprowadzanie straży tatrzańskiej.
9. Wspieranie przedsiębiorstw prywatnych, ułatwiających spełnianie zadań na Towarzystwie ciążących.
10. Zawiązywanie stosunków z Komisyą fizyograficzną, ustanowioną przy c. k. Akademii Umiejętności w Krakowie, z węgierskim Towarzystwem Karpackim w Kesmarku, wreszcie z Towarzystwami alpejskimi zagranicznemi w celu wymiany spostrzeżeń, zaprowadzenia możliwych ulepszeń i jednolitości badań umiejętnych.
Pamiętnik Towarzystwa Tatrzańskiego, nr 1. 1876
